Mỹ làm rõ về thử nghiệm hạt nhân "không phê phán" sau chỉ thị của Tổng thống Trump

Tổng thống Donald Trump đã ra chỉ thị khởi động lại các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân của Mỹ, gây ra nhiều lo ngại trên trường quốc tế. Tuy nhiên, Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Chris Wright đã nhanh chóng làm rõ rằng các cuộc thử nghiệm này sẽ là "không phê phán" (noncritical), không liên quan đến vụ nổ hạt nhân thực sự mà chỉ tập trung vào kiểm tra các thành phần và hệ thống.

Ảnh: Nguồn Al Jazeera

Bối cảnh và nguyên nhân của quyết định thử nghiệm hạt nhân Mỹ

Vào thứ Năm tuần trước, Tổng thống Donald Trump đã đăng tải trên nền tảng Truth Social, thông báo rằng ông đã chỉ thị Bộ Chiến tranh (tên mới của Bộ Quốc phòng Mỹ theo sắc lệnh ông ký vào tháng 9) "ngay lập tức" khởi động lại việc thử nghiệm vũ khí hạt nhân của Mỹ. Ông Trump viện dẫn các chương trình thử nghiệm của các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, đang mở rộng nhanh chóng kho vũ khí hạt nhân của mình.

Trong một cuộc phỏng vấn với chương trình "60 Minutes" của đài CBS News vào Chủ Nhật, ông Trump tiếp tục khẳng định: "Nga đang thử nghiệm, và Trung Quốc đang thử nghiệm, nhưng họ không nói về điều đó. Chúng ta là một xã hội mở. Chúng ta khác biệt. Chúng ta nói về nó. Chúng ta phải nói về nó." Ông cũng nhắc đến Triều Tiên và Pakistan, cho rằng các quốc gia này cũng đang tiến hành thử nghiệm.

Giải thích về các cuộc thử nghiệm hạt nhân "không phê phán"

Chỉ ba ngày sau tuyên bố của Tổng thống Trump, Bộ trưởng Năng lượng Chris Wright đã làm rõ trong chương trình "The Sunday Briefing" của Fox News rằng các cuộc thử nghiệm sắp tới sẽ là "không phê phán" và sẽ không có bất kỳ vụ nổ hạt nhân nào. Ông Wright giải thích rằng những cuộc thử nghiệm này sẽ tập trung vào việc kiểm tra các thành phần của vũ khí hạt nhân để đảm bảo chúng hoạt động chính xác và có khả năng kích hoạt một vụ nổ hạt nhân.

Theo ông Wright, Mỹ sẽ sử dụng công nghệ khoa học và sức mạnh tính toán để mô phỏng chính xác những gì sẽ xảy ra trong một vụ nổ hạt nhân. Ông cũng nói thêm rằng các cuộc thử nghiệm này sẽ được tiến hành trên các hệ thống mới để đảm bảo rằng các vũ khí hạt nhân thay thế sẽ là sự cải tiến so với các mẫu trước đó. Tổ chức Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (Arms Control Association) có trụ sở tại Washington, DC, cho biết có nhiều kỹ thuật nổ phi hạt nhân có thể được sử dụng để phát triển, giám sát và bảo trì vũ khí hạt nhân, bao gồm cả các thí nghiệm "dưới ngưỡng phê phán" (subcritical), sử dụng plutonium nhưng tránh phản ứng dây chuyền hạt nhân.

Georgia Cole, một nhà phân tích nghiên cứu tại Chương trình An ninh Quốc tế tại Chatham House, giải thích với Al Jazeera rằng "thử nghiệm hạt nhân 'không phê phán' liên quan đến việc thử nghiệm các hệ thống hoặc thành phần mang vũ khí hạt nhân nhưng không kích nổ đầu đạn hạt nhân. Những cuộc thử nghiệm này thường diễn ra trong phòng thí nghiệm hoặc cơ sở thử nghiệm, thường sử dụng mô phỏng máy tính tiên tiến để đánh giá sự an toàn và độ tin cậy của đầu đạn hạt nhân mà không kích nổ."

Tình hình kho vũ khí hạt nhân toàn cầu và các hiệp ước liên quan

Mặc dù Tổng thống Trump tuyên bố một số quốc gia đang tiến hành thử nghiệm hạt nhân, nhưng không có bằng chứng đáng tin cậy nào cho thấy Nga, Trung Quốc hoặc Pakistan đã công khai thực hiện các vụ thử nghiệm hạt nhân trong những năm gần đây. Theo Cole, quốc gia duy nhất đã thử nghiệm vũ khí hạt nhân trong thế kỷ 21 là Triều Tiên, nước này đã tự nguyện ngừng thử nghiệm từ năm 2018.

Theo báo cáo thường niên của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) công bố vào tháng 1, Nga có số lượng đầu đạn hạt nhân cao nhất với 4.309 đầu đạn, tiếp theo là Mỹ với 3.700 đầu đạn và Trung Quốc với 600 đầu đạn. Báo cáo của SIPRI cũng cho thấy kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc đang tăng trưởng nhanh hơn bất kỳ quốc gia nào khác, khoảng 100 đầu đạn mỗi năm kể từ năm 2023. Lầu Năm Góc ước tính Trung Quốc có thể sở hữu 1.000 vũ khí hạt nhân vào năm 2030.

Hầu hết các quốc gia đã ngừng thử nghiệm vũ khí hạt nhân sau khi ký Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) được đưa ra vào năm 1996. Kể từ đó, chỉ có 10 vụ thử hạt nhân diễn ra: hai của Ấn Độ, hai của Pakistan vào năm 1998 và sáu của Triều Tiên từ năm 2006 đến 2017. Ấn Độ, Pakistan và Triều Tiên chưa ký CTBT. Mỹ đã ký hiệp ước này vào năm 1996 nhưng chưa phê chuẩn, trong khi Nga đã ký và phê chuẩn nhưng đã rút phê chuẩn vào năm 2023.

Tác động tiềm tàng và triển vọng về kiểm soát vũ khí hạt nhân

Các cơ quan khoa học và chính trị ở Mỹ, như Cục An ninh Hạt nhân Quốc gia (NNSA), khẳng định rằng Mỹ không cần tiến hành các cuộc thử nghiệm hạt nhân mới. Brandon Williams, Quản trị viên mới của NNSA, tuyên bố vào tháng 4 rằng kho dự trữ hạt nhân của Mỹ vẫn an toàn, an ninh và hiệu quả mà không cần thử nghiệm nổ hạt nhân.

Các chuyên gia cảnh báo rằng nếu Mỹ phá vỡ lệnh cấm thử hạt nhân thực sự (chứ không phải chỉ các thành phần), các quốc gia khác rất có thể sẽ làm theo. Georgia Cole nhấn mạnh: "Nếu Mỹ nối lại các cuộc thử nghiệm hạt nhân có gây nổ, các cường quốc khác gần như chắc chắn sẽ đáp trả tương tự. Nga đã tuyên bố sẽ bắt chước bất kỳ cuộc thử nghiệm nào của Mỹ, và những động thái như vậy có thể thúc đẩy Trung Quốc và Triều Tiên làm theo." Bà cho rằng điều này sẽ dẫn đến sự sụp đổ của lệnh cấm thử hạt nhân kéo dài 30 năm, làm mất đi hàng thập kỷ kiềm chế và làm tăng đáng kể rủi ro hạt nhân toàn cầu. Do đó, việc Bộ trưởng Wright làm rõ rằng các cuộc thử nghiệm chỉ là "không phê phán" là rất quan trọng để tránh leo thang căng thẳng.