Ngành giày dép Mexico chật vật dù được hưởng lợi từ thuế quan Mỹ

Ngành công nghiệp giày dép của Mexico, vốn là một trong những ngành lớn nhất thế giới, đang phải vật lộn để duy trì và phát triển, ngay cả khi các chính sách thuế quan của Hoa Kỳ có thể mang lại lợi thế cạnh tranh. Các nhà sản xuất địa phương đối mặt với hàng loạt thách thức từ nhập khẩu giá rẻ, chính sách cũ kỹ, kinh tế phi chính thức và thiếu sự hỗ trợ cần thiết.

Ảnh: Nguồn Al Jazeera

Bối cảnh thương mại và những thách thức nội tại của ngành giày dép Mexico

Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã đạt được thỏa thuận hoãn 90 ngày đối với thuế quan của Mỹ, dự kiến kết thúc vào ngày 31 tháng 10. Hiện tại, Mexico vẫn phải đối mặt với mức thuế 25% đối với ô tô và 50% đối với thép, nhôm, đồng, cùng 25% cho các mặt hàng không thuộc Hiệp định Thương mại Tự do Mỹ-Mexico-Canada (USMCA) năm 2020. Trong bối cảnh này, ngành giày dép Mexico được kỳ vọng sẽ hưởng lợi khi Mỹ áp thuế cao đối với các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, nhưng thực tế lại không như vậy.

Juan Alvarado, chủ một doanh nghiệp sản xuất giày nhỏ ở León, Guanajuato – thủ phủ giày dép của Mexico, đã phải cắt giảm số lượng nhân viên từ 25 xuống còn 15 người. Ông cho biết, những căng thẳng thương mại và chính trị hiện tại giữa Mỹ và Mexico, cùng với sự gián đoạn liên quan đến thuế quan, đang buộc ông phải cân nhắc đa dạng hóa sang các lĩnh vực khác hoặc đóng cửa doanh nghiệp. Ông Alvarado từng cung cấp khoảng 2.000 đôi giày mỗi tuần cho một công ty xuất khẩu sang Mỹ, nhưng giờ đây sản lượng đã giảm mạnh xuống chỉ còn 700-800 đôi.

Theo Juan Carlos Cashat Usabiaga, Chủ tịch Phòng Công nghiệp Giày dép bang Guanajuato (CICEG), Mexico có lợi thế khi được xuất khẩu miễn thuế sang Mỹ nếu tuân thủ các quy tắc của USMCA. Tuy nhiên, ngành này đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và các hành vi bán phá giá trong nhiều thập kỷ. Sản lượng giày dép của Mexico đã giảm từ 214 triệu đôi vào năm trước xuống còn 134 triệu đôi tính đến cuối tháng 8 năm nay, với số lượng công nhân giảm 4.411 người so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 96.929 người.

Diễn biến mới nhất và nỗ lực của chính phủ Mexico

Chính phủ Mexico gần đây đã hạn chế việc sử dụng chương trình IMMEX, được triển khai năm 2006 để nhập khẩu tạm thời vật liệu nhằm tái xuất sau chế biến. Chương trình này đã bị lạm dụng để nhập khẩu hàng hóa thành phẩm, đặc biệt là giày dép và dệt may từ Trung Quốc, gây ra cạnh tranh không lành mạnh, trốn thuế và hủy hoại ngành công nghiệp địa phương. Marcelo Ebrard, Bộ trưởng Kinh tế Mexico, báo cáo rằng từ năm 2019 đến năm 2024, sản lượng giày dép đã giảm 12,8% do việc sử dụng sai mục đích chương trình IMMEX.

Việc tạm dừng nhập khẩu giày thành phẩm nhằm thúc đẩy sản xuất trong nước, chống buôn lậu và bảo vệ việc làm cho khoảng 130.000 công nhân trực tiếp và nhiều lao động gián tiếp khác. Mexico cũng công bố kế hoạch áp đặt thuế quan riêng đối với một số mặt hàng nhập khẩu từ các quốc gia không có thỏa thuận thương mại tự do, như Trung Quốc. Các biện pháp này là một phần của "Kế hoạch Mexico", một chiến lược quốc gia nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tăng cường vai trò của đất nước trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, quyết định của chính phủ Mỹ chấm dứt miễn trừ "de minimis" cho phép các gói hàng trị giá dưới 800 USD vào Mỹ miễn thuế cũng đã ảnh hưởng đến các kênh bán hàng trực tiếp của các doanh nghiệp nhỏ Mexico, gây thêm khó khăn cho họ.

Phản ứng từ các nhà sản xuất và chuyên gia kinh tế

Luis Rodriguez Tirado, Giám đốc điều hành của Hormas El Arbol, một công ty sản xuất giày 90 năm tuổi, xem các biện pháp thuế quan mới và việc tạm dừng IMMEX là động lực quan trọng để ngành công nghiệp cạnh tranh bình đẳng. Ông nói: “Chúng tôi có thể cạnh tranh với bất kỳ quốc gia nào khác. Nếu họ vẫn đánh bại chúng tôi, tôi cũng chấp nhận, nhưng chỉ trên cơ sở bình đẳng.”

Trong khi đó, Renato Balderrama, giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu và Giảng dạy Kinh tế (CIDE), nhận định rằng những biện pháp này có thể chỉ là phản ứng trước áp lực mạnh mẽ từ Washington, D.C., hơn là một nỗ lực thực sự để trấn áp nhập khẩu bất hợp pháp. Ông chỉ ra rằng hàng hóa như giày dép và dệt may thường vào Mexico một cách bất hợp pháp và rất khó để bất kỳ chính phủ nào “làm sạch hải quan” do quy mô của nền kinh tế phi chính thức, chiếm một nửa nền kinh tế Mexico. Balderrama cũng nhấn mạnh Mexico cần đa dạng hóa xuất khẩu, đặc biệt hướng tới châu Á, nhưng lại đang cắt giảm quan hệ với Trung Quốc và phụ thuộc nhiều hơn vào Mỹ.

Juan Alvarado coi hàng nhập khẩu từ Trung Quốc là một “khối u” đã gây khó khăn cho ngành. Ông tin rằng các doanh nghiệp nhỏ đối mặt với nhiều khó khăn hơn do thiếu hỗ trợ tài chính và thủ tục hành chính phức tạp. Các chuyên gia và những người trong ngành đồng ý rằng "Kế hoạch Mexico" có vẻ hứa hẹn trên lý thuyết, nhưng việc hỗ trợ tài chính và triển khai đồng bộ là chìa khóa để thành công.

Triển vọng và các giải pháp tiềm năng cho ngành công nghiệp giày dép

Cashat Usabiaga của CICEG cho rằng ngành công nghiệp giày dép không cần bắt đầu lại từ đầu mà cần một kế hoạch toàn diện để phục hồi những gì đã mất trong những năm gần đây. Ông cho biết các công ty hiện đang hoạt động với chỉ hơn một nửa công suất sản xuất, khoảng 55%. Rodriguez cũng đồng ý rằng cần tái cơ cấu ngành, ưu tiên tổ chức và củng cố các doanh nghiệp vừa và nhỏ, đồng thời giải quyết khu vực kinh tế phi chính thức, bao gồm việc giúp họ tiếp cận công nghệ mới và kỹ thuật công nghiệp.

Một thách thức lớn khác là tình hình an ninh. Juan Alvarado từng bị cướp doanh nghiệp và phải vay ngân hàng để duy trì hoạt động vì quá trình xin hỗ trợ của chính phủ kéo dài hơn một năm. Bang Guanajuato đối mặt với các vấn đề an ninh nghiêm trọng do hoạt động của tội phạm có tổ chức, ảnh hưởng đến các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ thông qua trộm cắp, tống tiền và giảm doanh số. Việc đưa các doanh nghiệp phi chính thức vào hệ thống chính thức để họ có thể tiếp cận nguồn tài trợ tốt hơn và có kế hoạch rõ ràng hơn là một bước đi cần thiết.